به گواه ادبیات حوزة انرژی، سیستمهای انرژی آینده بهعنوان سیستمهای پیچیده به رویکردهای مدیریتی متفاوتی با سیستمهای انرژی سنتی نیاز خواهند داشت. رویکردهایی که جامع، فرارشتهای و از پایین به بالا توصیف میشوند و حاصل گذار از نگاهی سخت، صرفا فنی و برنامهریز به نگاه نرم، اجتماعیفنی، آیندهگرا و اقداممحور به این سیستمها هستند. در راستای نیل به این هدف میتوان مفهوم سیستمهای انرژی آینده را با استفاده از مفاهیم آیندهمحور بازتعریف و مفهومسازی کرد.
سیستم پیشنگر رابرت روزن یکی از این مفاهیم است که پنجرهای رو به آیندههای ممکن و فناوری تولید سیاست برای آیندهنگاری است. "سیستم پیشنگر انرژی هوشمند" مفهوم نوینی است که حاصل پیوند این معماری پیشنگر با سیستمهای انرژی در حال ظهور است.
"سیستم پیشنگر انرژی هوشمند" شامل سه زیرسیستم است که یکی تصمیمساز (M)، دیگری تصمیمگیر (S) و سومی مجموعه افکتورهایی (E) است که نقش رابط و میانجی بین دو زیرسیستم قبلی را بازی میکند. طبق تعریف روزن، سیستم تصمیمساز (M) بهاندازة زمان T از S جلوتر است و میتواند رفتار S را پیشبینی کند. پس، M اطلاعات مربوط به S را دریافت میکند، وضعیت آیندة S را «پیشبینی» میکند و میتواند بر S از طریق مجموعهای از افکتورهای E تاثیر بگذارد. بهاین ترتیب، سیستم پیشنگر مدیریت انرژی، سیستمی است که توسط M، روندها و نشانکهای ضعیف حوزة انرژی را لحظهبهلحظه و بهصورت نظاممند رصد میکند و توسط افکتورها به مدیریت انرژی بازخورد میدهد و مدیریت انرژی که در اینجا همان S است، آنرا به سیاست و در نهایت اقدام تبدیل میکند (شکل را ببینید).
نمایی فرضی از سیستم پیشنگر انرژی هوشمند
به بیان دیگر سیستم تصمیمساز (M) از جنس مدلسازی آینده و به دنبال مدلسازی رفتار انرژی کاربر است. سیستم تصمیمگیر (S) شامل تجهیزات فیزیکی انرژی مانند پنلهای خورشیدی، توربینهای بادی و ادوات تولید انرژیهای تجدیدپذیر، نیروگاههای مجازی، ریزشبکهها، شبکههای هوشمند، کنتور هوشمند، اینترنت انرژی (شامل جریان دوطرفة اینترنت اشیا و انرژی) و اجتماعات تولیصرفکنندگان (کاربران فعال انرژی که همزمان انرژی را تولید، مصرف و ذخیره میکنند) خواهد بود. حال با این تعریف از دو سیستم تصمیمساز و تصمیمگیر، سیستم میانجی یعنی افکتورها از چه جنسی است و چگونه عمل میکند؟ برای پاسخ به این سوال بهتر است ابتدا بهسراغ قلب مفهوم پیشنگری یعنی انتظارات انسان و اجتماع برویم. انتظارات انسانها در جامعه، نمایندههایی از حالات آیندة سیستم در زمان حال هستند و یک مکانیزم بازخورد در زمان بهحساب میآیند. پیشنگری سرشار از درنظرگرفتن این انتظارات است، در واقع یک مکانیزم انتخاب بهترین آینده است که از منظر ادراک انسان عمل میکند، بنابراین درک بیشتر انتظارات انسان منجر به افزایش ظرفیت پیشنگری سیستم انرژی خواهد شد. پس برای کشف انتظارات جوامع از سیستمهای انرژی آینده توسط سیستم تصمیمساز و بازخورد آن به سیستم تصمیمگیر کافی است سیستم میانجی یا افکتورها از جنس "روایتپردازی کاربران انرژی از آیندة سیستمهای انرژی، تدوین چشماندازهای جمعی، ترسیم جمعی کلانتصویر از سیستمهای انرژی آینده، کشف تخیلات اجتماعیفنی انسانها از سیستمهای انرژی و توجه به جنبشهای اجتماعی انرژی" در نظر گرفته شود تا انتظارات جوامع در حوزه سیستمهای انرژی استخراج شود. با این تعاریف اجزا سیستم پیشنگر انرژی هوشمند تعیین میشوند؛ اما نکته مهمتر برای تحقق سیستم پیشنگر انرژی هوشمند، شرایطی است که وجود آن برای بقای این سیستم لازم است: اولین شرط این است که ساختار سیستمهای تصمیمساز و تصمیمگیر (M و S) درهمتنیده و بههم متصل باشد به این ترتیب آینده به حال بسیط تبدیل شود و در نتیجه تصمیمگیری در لحظة لازم و بلادرنگ انجام میشود. از طرف دیگر سیستم تصمیمساز (M) لازم است شامل چندین زیرسیستم تصمیمساز دیگر باشد که همزمان امکانهای مختلف آینده را رصد کند و در نهایت اقداممحور بودن سیستم تصمیمگیر (S) است که با میانجیگری درست افکتورها میتواند سیستم انرژی هوشمند را به معنای واقعی به سیستمی پیشنگر تبدیل کند. چرا که اگر تصمیمسازی و تصمیمگیری سیستم منجر به اقدام نشود سیستم انرژی هوشمند از پیشنگر شدن فاصله میگیرد و ممکن است به سمت فروپاشی رود. همچنین از منظر فرارشتگی، این سیستم بدون "مشارکت ارادی" انسانها که کاربران انرژی هستند، محقق نمیشود و تاکید گزاف نیست اگر آن را قلب تپنده سیستم پیشنگر انرژی هوشمند توصیف کنیم. به این ترتیب چنین سیستم انرژیای با برقراری سه شرطی که بیان کردیم با تاکید بر مشارکت ارادی تولیصرفکنندگان انرژی، خودسازمانده و از منظر مدیریت خودحکمران خواهد بود. سطوری که از نظر گذراندید چکیدهای مبسوط از پایاننامة کارشناسی ارشد سرکار خانم زهرا حیدری دارانی است (لینک پایاننامه). همچنین برای مطالعة بیشتر به مقالهای که از این پایان نامه در نشریة European Journal of Futures Research رجوع کنید.