۱۴۰۳ شنبه ۲۲ ارديبهشت

معرفي كتاب خوان الاخوان نوشتۀ حكيم ناصرخسرو قبادياني تصحيح دكتر سيدعلي اصغر ميرباقري فرد و دكتر احسان رئيسي

خوان الاخوان

نوشتۀ حكيم ناصرخسرو قبادياني

تصحيح دكتر سيدعلي اصغر ميرباقري فرد و دكتر احسان رئيسي

چاپ اول: 1397، 694 صفحه

آثار متعدد و متنوعي به فارسي از حكيم ناصرخسرو قبادياني بلخي در دست است. ديوان شعر، سفرنامه، زادالمسافرين، جامع‌الحكمتين، گشايش و رهايش، وجه دين و خوان الاخوان مجموعۀ آثار علمي ناصرخسرو را تشكيل مي‌دهند كه هر يك از منظر علمي، ادبي و زباني در كانون توجه قرار دارند. تأليفات علمي او كه در شمار آثار علمي دورۀ اول زبان فارسي است از چند جهت اهميت زيادي دارند:

تأليف كتاب‌هاي علمي به زبان فارسي از مهم‌ترين رويدادهايي است كه در تاريخ زبان فارسي اتفاق افتاده است. به سبب اين پديدۀ مبارك، زبان فارسي به عنوان زبان علم به همراه زبان عربي در محافل علمي راه يافت و آثار ارزشمندي در علوم گوناگون به اين زبان نوشته شد. تأليف آثار علمي به زبان فارسي موجب شد دايرۀ واژگاني اين زبان گسترش يابد و اركان آن قوام پذيرد و ظرفيت آن براي انتقال مفاهيم و موضوعات مختلف افزايش يابد. اين جريان مهم علمي كه به آرامي از سدۀ چهارم هجري با تأليف كتاب‌هايي در تفسير قرآن، جغرافيا، تاريخ و داروهاي گياهي آغاز شده بود در سدۀ پنجم يعني روزگار ناصرخسرو عمق و بسط بيشتري پيدا كرد و آثار فارسي در بسياري از علوم رايج آن روزگار تأليف شد. ناصرخسرو در بطن اين جريان علمي قرار داشت و تأليفات متنوعي به فارسي پديد آورد. موضوع كتاب‌هاي علمي ناصرخسرو مباحث حكمي و كلامي است. شاكلۀ اين مباحث را اصطلاحات متنوع علمي تشكيل مي‌دهد كه با زباني مستدل و منسجم مفاهيم و پيام‌هاي اعتقادي و حكمي مؤلف را به مخاطبان منتقل مي‌كند. براي تدوين اين كتاب‌ها مؤلف مي‌بايست چندان در موضوع كتاب و همچنين زبان فارسي اشراف داشته باشد تا بتواند آن را براي تبيين اين موضوعات علمي به كار گيرد و با وضع اصطلاحات و دقايق، مفاهيم علمي خود را شرح دهد، چنان‌كه مخاطب خود را اقناع كند. ناصرخسرو در اين آثار كوشيده است، ضمن آن‌كه استادانه و مستدل مباحث علمي خود را بيان كند، ساختار زبان فارسي را به‌طور كامل حفظ كند و دايرۀ واژگاني و اصطلاحاتي پرشمار و متنوعي را پديد آورد.

آثار علمي ناصرخسرو از نظر زباني اهميت خاصي دارد، زيرا وي به اقتضاي موضوع اين تأليفات، مفردات و تركيبات لغوي و اصطلاحات علمي فراوان و متنوعي به‌كار برده است. آثار وي مجموعۀ باارزشي از مفردات و اصطلاحات فارسي است كه هم در آن روزگار موجب قوام اين زبان شد و هم امروز مجال مناسبي در اختيار نويسندگان فارسي زبان قرار داده است، تا با استفاده از آنها بكوشند به اقتضاي شرايط اين روزگار حريم مناسبي براي پاسداشت زبان فارسي پديد آورند.

تأليفات ناصرخسرو از نظر علمي نيز درخور توجه است. چنان‌كه اشاره شد موضوع آثار علمي وي مباحث حكمي و مسائل اعتقادي است. بخش چشمگيري از كتاب‌هاي ناصرخسرو در شرح اعتقادات اسماعيليه نوشته شده است. اسماعيليه يكي از فرقه‌هاي شيعي است كه در دوره‌اي طولاني در غرب و شرق بلاد اسلامي نفوذ يافت و در عرصه‌هاي علمي، فرهنگي، ديني و سياسي تأثير زيادي در جهان اسلام برجاي گذاشت.

تشكيلات مخفي و پيچيدۀ اسماعيليان از سويي و غرض‌ورزي و كينه‌خواهي دشمنان آنان از سوي ديگر موجب شده تاريخ و عقايد اين فرقه در پردۀ ابهام بماند و زوايا و دقايق آن به‌روشني تبيين نشود. آثار ناصرخسرو از اين جهت اهميّت بسيار دارد كه وي به عنوان يكي از نظريه‌پردازان و عالمان اسماعيلي در دستگاه آنان به مقام حجّت رسيد و آثاري را در شرح اعتقادات آنها پديد آورد. اين تأليفات در كنار معدود آثاري كه از اسماعيليه بدون دخل و تصرّف به دست ما رسيده است در شمار مهم‌ترين منابع اسماعيليه قرار دارد كه شفاف و روشن است و بدون تصرّف ديگران مي‌تواند بخش زيادي از اعتقادات آنها را در اختيار ما قرار دهد.

يكي از آثار مهم ناصرخسرو خوان الاخوان است. اين كتاب در شمار تأليفات علمي اوست و از جهات مختلف بااهميّت است. خوان الاخوان كه دربارۀ ويژگي‌هاي آن در مقدّمه كتاب صحبت شده است، در شناخت زبان و تبيين آرا و عقايد ناصرخسرو جايگاه و نقش مهمّي دارد. بدين جهت به مناسبت برگزاري همايش هزارۀ حكيم ناصرخسرو قبادياني (تاريخ برگزاري 20 و 21 ارديبهشت 1394) بر آن شديم تصحيح اين متن را، كه در شمار طرح‌هاي پژوهشي قطب علمي تحقيق در متون حكمي و عرفاني دانشگاه اصفهان قرار داشت، بر اجراي ديگر طرح‌هاي پژوهشي مقدم شماريم و زمينۀ نشر آن را به حول و قوۀ الهي فراهم آوريم.

تاریخ:

1398/05/13

تعداد بازدید:

1292

منبع: